قانون جدید مالیات ارزش افزوده نسبت به نسخه آزمایشی چه تغییراتی داشته است؟

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده در خرداد ماه ۱۴۰۰ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در نهایت ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ بعد از رفع اختلاف نظرها تأییدیه شورای نگهبان را دریافت کرد.

در ماده ۵۷ این قانون تاریخ اجرا شش ماه بعد از ابلاغ به رئیس جمهور اعلام شده است و تاریخ ابلاغ به رئیس جمهور ۱۲ تیرماه ۱۴۰۰ است بنابراین ۱۲ دی ماه ۱۴۰۰ تاریخی است که باید این قانون اجرایی شود البته به نظر می‌رسد بهتر باشد سازمان امور مالیاتی در ابتدا سال ۱۴۰۱ این قانون را اجرایی کند زیرا ۱۲ دی ماه وسط فصل است و منطقا برای زیرساخت IT سخت می‌شود، همچنین تغییراتی نیز در معافیت‌ها وجود دارد یعنی برخی از مؤدیان ممکن است قسمتی از فصل چهارمشان معاف یا قسمتی مشمول باشد بنابراین به‌نظر می‌رسد احتمالا از ابتدای سال ۱۴۰۱ اجرایی شود.

تغییرات اساسی که قانون مالیات بر ارزش افزوده داشته است شامل: تغییر اول درخصوص رفع چالش‌ها یا ابهاماتی است که در قانون قبلی وجود داشت، قانون قبلی به دلیل اینکه قانونی آزمایشی و از مهر ماه ۱۳۸۷ اجرایی شده بود اندکی ابهامات و خلأهایی داشت که در این چندسال مشخص شد و در قانون جدید بخش عمده‌ای از این خلأها رفع شده است مانند عرضه کالا به خود؛ تبصره ماده ۴ قانون قبل یا قانون فعلی عرضه کالا به خود را مشمول کرده است مثلا اگر تولیدکننده‌ای کالایی را تولید و برای مصرف شغلی استفاده می‌کرد مشمول می‌گرفتند درصورتی که طبق ماده ۱ قانون جدید این مورد رفع شده است یعنی اگر کالایی را برای استفاده شغلی برداشت کنند عرضه کالا به خود محسوب نمی‌شود و معاف از ارزش افزوده است.

تغییر دوم مربوط به تاریخ تعلق خصوصا بابت ارائه خدمات بود مثلا تاریخ تعلق شرکت‌های پیمانکاری طبق ماده ۱۱ قانون فعلی تاریخ ارائه خدمت یا تاریخ صورت حساب بود که هر کدام مقدم‌تر باشد و ارائه خدمت مقدم‌تر است زیرا یک‌سری صورت وضعیت‌ها طول می‌کشید تا کارفرما تأیید کند درنتیجه تاریخ ارائه خدمت مقدم بر تاریخ صورتحساب یا صورت وضعیت است. این منجر به شناسایی کل درآمد طبق استاندارد نوع حسابداری می‌شد و هنوز بخشی از آن صورت‌حساب یا صورت وضعیت نشده بود که به عنوان مأخذ ارزش افزوده قرار می‌گرفت. قانون مالیات بر ارزش افزوده چالش‌های اجرایی نیز داشت که بسیار سخت بود، در ماده ۳ قانون جدید این مشکل مرتفع شده است و ملاک تاریخ تعلق، تاریخ صورتحساب شده است یعنی هر زمانی که صورتحساب توسط طرفین تأیید می‌شود به عنوان تاریخ تعلق محسوب می‌شود.

زیربنای قانون جدید سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی است و شرکت‌ها و اشخاص صنفی و غیرصنفی ملزم هستند که صورتحساب‌های خود را در این سامانه صادر کنند بنابراین تاریخی که صورتحساب در این سامانه ثبت می‌شود و طرف مقابل تأیید می‌کند تاریخ تعلق ارزش افزوده طبق قانون جدید می‌شود.

در این قانون پیش‌بینی شده است اگر معامله‌ای به صورت نسیه انجام شود و در سامانه مؤدیان طرفین تأیید کنند که این معامله به صورت اعتباری یا نسیه است تا زمانی که وجه، تسویه و پرداخت نشود، مشمول ارزش افزوده نخواهد شد مشروط بر اینکه طرفین در سامانه مؤدیان معامله و شرایط تسویه را تأیید کنند و از آن طریق این معامله تا زمانی که وجهش وصول نشود، مشمول وصول ارزش افزوده و محاسبه جرایم نخواهد بود.

درمورد مواعد تسلیم اظهارنامه و پرداخت مالیات نیز تغییراتی رخ داد، در قانون ارزش افزوده قدیم یا فعلی مهلت ارائه اظهارنامه و پرداخت ارزش افزوده ۱۵ روز بعد از انقضا هر فصل بود که برای فصل چهارم معمولا به دلیل تعطیلات نوروزی تا انتهای فروردین ماه تمدید می‌شد درغیراینصورت مهلت طبق قانون ۱۵ روز بود، در قانون جدید مهلت به جای ۱۵ روز تا پایان ماه بعد شده است یعنی انگار بعد از انقضای هر فصل تا پایان ماه بعد مهلت وجود دارد؛ برای فصل اول ۳۱ روز می‌شود و برای فصول بعدی چون ماه‌ها ۳۰ روزه است بنابراین ۳۰ روز مهلت وجود دارد که اظهارنامه را بدهند و مالیات ارزش افزوده‌ای که باید را پرداخت کنند.

یکی دیگر از تغییرات بحث مربوط به تسویه بدهی مالیاتی از طریق اوراق تسویه خزانه یا اوراق مالی اسلامی است که در قانون فعلی براساس قانون بودجه به مبلغ ارزش اسمی انجام می‌شد یعنی ارزش اسمی در سررسید هر عددی که است و در تبصره ۴ ماده ۴ قانون جدید پیمانکاران و مهندسان مشاور می‌توانند بدهی‌های خود را به سازمان مالیاتی با این اوراق تسویه کنند اما ارزشی که برای آنها به عنوان تسویه بدهی لحاظ می‌شود باتوجه به تاریخ سررسید ارزش تنزیل شده اوراق است مثلا ممکن است سررسید اوراقی ۱۰۰تومان به تاریخ ۲ سال بعد باشد و در حال حاضر ارزش تنزیل شده آن اوراق ۸۱ تومان است در این شرایط سازمان امور مالیاتی بدهی را با ۸۱ تومان تصویه می‌کند، به‌نظر می‌رسد برای مؤدیان اندکی بحث نامساعدی را به دنبال دارد.

نکته دیگر از تغییرات مسئله مربوط به حمل و نقل‌هاست که در قانون فعلی حمل و نقل‌ها بابت مسافر از هر طریقی؛ دریایی، هوایی، جاده‌ای و ریلی معاف است و بابت بار از همه طرق مشمول است اما در قانون جدید حمل و نقل هوایی را جدا کردند و سایر حمل و نقل‌ها نیز جدا و در قانون جدید حمل و نقل ریلی، جاده،ای و دریایی بابت مسافر و کالا معاف شده و صرفا حمل و نقل هوایی با مسافر و بار مشمول است.

مورد بعدی درخصوص مراکز اقامتی و هتل‌ها است که در قانون فعلی خدمات Hoteling مشمول ارزش افزوده است و در قانون جدید مراکز اقامتی و هتل‌هایی که کمتر از سه ستاره و دارای مجوز از گردشگری هستند معاف از ارزش افزوده اما هتل‌های چهار و پنج ستاره و هتل‌هایی که بیش از سه ستاره دارند همچنان مشمول ارزش افزوده هستند.

پیش فرض اصلی قانون مالیات بر ارزش افزوده بر مبنای چیست؟

پیش فرض اصلی قانون مالیات بر ارزش افزوده جدید برمبنای قانون سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی است یعنی اگر این قانون اجرایی نشود عملا اجرا شدن قانون ارزش افزوده به مقاصد مدنظر خود نخواهد رسید. سازمان امور مالیاتی با ممارست خود سعی در اجرا شدن سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی دارد و در این سامانه پلتفرمی وجود دارد که کلیه مراوداتی که شرکت‌های ثبت نام شده با یکدیگر دارند در کارپوشه‌های آنها لحاظ می‌شود یعنی هر شرکتی کارپوشه‌ای دارد و وقتی که حافظه مالیاتی آن شرکت صورتحسابی را صادر می‌کند در سامانه مؤدیان در کارپوشه طرف مقابل که خریدار خدمت یا کالا است لحاظ می‌شود و طرف مقابل یک ماه مهلت دارد این معامله را تأیید یا رد کند و در این یک ماه اگر اقدامی جهت تأیید یا رد انجام ندهد این معامله خودکار تأیید شده لحاظ می‌شود، از مزایای این کارپوشه این بود که در قانون فعلی معاملاتی وجود داشت که اشتباه رد شده بود و این قضیه با اجرا شدن سامانه مؤدیان تاحدودی مرتفع خواهد شد. مزایای سامانه مؤدیان این است که اگر اشخاص از سامانه مؤدیان استفاده کنند و سازمان امور مالیاتی هر معامله‌ای که دوطرف خریدار و فروشنده در این سامانه تأیید کند باید اعتبار ارزش افزوده را بدون رسیدگی قبول کند و نیازی به ارسال گزارشات فصلی موضوع ماده ۱۶۹ قانون مالیات مستقیم وجود ندارد. این موارد از مزیت‌هایی است که در اجرایی شدن سامانه مؤدیان برای اشخاص به دنبال دارد و باید دقت کرد که اگر شخصی معامله‌ای را در سامانه مؤدیان ثبت می‌کند حتی سازمان امور مالیاتی اجازه رسیدگی به معاملات را ندارد مگر نمونه‌هایی که ملزم دو درصد یا دو و نیم درصد اظهارنامه‌ها را رسیدگی کنند حالت خاصی است که وجود دارد. نکته‌ای که از بابت ارزش افزوده‌های پرداختی وجود دارد این است که پس از کسر بدهی‌های فروش اگر بدهی وجود داشته باشد که باید تسویه کرد یا اگر مطالبات یا مازاد پرداختی وجود داشته باشد در قانون فعلی ۳ ماه از تاریخ درخواست مؤدی بود به جز صادراتی که یک ماه بود اما در قانون جدید طبق ماده، یک ماه بعد از درخواست مؤدیان ۸ شده است که این نیز به آنها کمک می‌کند تا زودتر آنهایی که مالیات مازاد پرداختی داشتند پول خود را دریافت کنند.

یکی از چالش‌های بزرگی که در قانون فعلی وجود داشت مباحث مربوط به استرداد ارزش افزوده پرداختی بابت ماشین‌آلات و تجهیزات تولید بود که طبق ماده ۱۷ شرکت‌ها به دنبال استرداد یا تهاتر این موضوع با مالیات فروش‌هایشان در زمان بهره‌برداری بودند و به موجب تعریفی که در ماده ۱۷ شده بابت مؤدیان که واحدهای قبل از بهره‌برداری را تا قبل از مرحله هفتم یعنی تا مهرماه ۱۳۹۵ مشمول استرداد نمی‌کردند یا حتی واحدهای دیگر که کالاهای معاف داشتند ارزش افزوده‌های پرداختی را بابت ماشین‌آلات و تجهیزات تولید می‌گرفتند، باید جزو واحدهای تمام شده لحاظ کنند، طبق تبصره ۲ ماده ۱۷ قانون ارزش افزوده فعلی درصورتی که این مورد مرتفع شده است در تبصره‌های ماده ۸ قانون جدید این مورد پیش‌بینی شده است که ارزش افزوده‌هایی که بابت ماشین‌آلات و تجهیزات خطوط تولید پرداخت می‌کنند برای واحدهای قبل از بهره‌برداری یا آنهایی که کالای معاف تولید می‌کنند و همچنین واحدهایی که کالای مشمول تولید می‌کنند قابل استرداد است یا می‌توانند با ارزش افزوده فروش‌هایشان تهاتر کنند که این مورد  در تبصره ۴ ماده ۸ صراحتا بیان شده است که‌ نظر بسیار برای واحدهای تولیدی موضوع موثر و مفیدی است.

آیا تغییراتی در معافیت های ارزش افزوده طبق قانون قدیم و جدید وجود داشته است؟

جواب مثبت است؛ تغییراتی که رخ داد ناشی از موارد مهمی است مثلا در قانون فعلی خدمات انبارداری و سردخانه‌داری یا نگهداری کالا در سردخانه مشمول ارزش افزوده هست، در قانون جدید خدمات انبارداری و نگهداری کالا در سردخانه بابت محصولات کشاورزی معاف شده است. مورد بعدی بحث آب کشاورزی است که آب برای مصارف کشاورزی در قانون فعلی مشمول بود و در قانون جدید معاف شده و مورد دیگر نیز بحث مربوط به طلا است که در قانون فعلی به کل طلا ارزش افزوده تعلق می‌گرفت که بخشنامه‌ای صادر شد و اجرت طلا را نیز مشمول کرد و در متن قانون جدید صرفا اجرت طلا مشمول ارزش افزوده شده است.

در ماده ۳ این قانون پیش‌بینی شده است که همه مشمولان باید در سامانه مؤدیان ثبت نام کنند و در قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مؤدیان بیان شده است آنهایی که فروش به مصرف کننده نهایی دارند باید در سامانه پایانه فروشگاهی نیز ثبت نام داشته باشند و فاکتورها از آن طریق صادر شود، این دو قانون سامانه مؤدیان و پایانه فروشگاهی و ارزش افزوده با یکدیگر ارتباط دارند و در متن نیز ارتباط‌های متقابل زیاد وجود خواهد داشت مخصوصا ارزش افزوده به سامانه مؤدیان در ماده ۳ قانونی که مشمولین ثبت نام را گفته است و در قانون ارزش افزوده در ماده ۱۴ گفته شده است تا زمانی که سامانه مؤدیان مستقر نشده است تمامی اظهارنامه‌های تسلیمی بدون رسیدگی قابل قبول است یعنی سازمان امور مالیاتی ملزم است که سامانه مؤدیان را پیاده‌سازی کند و اگر این کار را انجام ندهد هرچیزی که در اظهارنامه ابراز شود طبق ماده ۱۴ قانون جدیدی که مطرح شد باید در سازمان مالیاتی بپذیرد.

تغییراتی که در مالیات سبز یا عوارض آلایندگی در قانون قدیم و جدید رخ داده شامل چه مواردی است؟

در قانون فعلی عوارض آلایندگی یک درصد فروش کالایی که آلاینده است، وجود دارد البته یکی از ایرادات مورد بحث این بود که شدت آلایندگی هیچ تأثیری روی این نرخ ندارد و همه یک درصد هستند، در قانون جدید این مورد را مرتفع کردند و نرخ ها نیم درصد، یک درصد و یک و نیم درصد براساس شدت آلایندگی شده است یعنی آنهایی که آلایندگی بالاتری دارند یک و نیم درصد بهای فروش کالای آلاینده و آنهایی که آلایندگی کمتری دارند نیم درصد است.

شدت آلایندگی و تاریخ شمولیت و آنهایی که مشمول می‌شوند یا رفع آلایندگی می‌کنند را سامانه‌ای توسط سازمان محیط زیست راه‌اندازی شده است که در آن اسم تمامی شرکت‌ها(مشمول یا رفع آلایندگی) را وارد می‌کنند. در قانون فعلی شمولیت و رفع شمولیت از ابتدای دوره بعد انجام می‌شد اما در قانون جدید شمولیت از ابتدای دوره بعد است اما رفع آلایندگی از ابتدای همان دوره است که به نفع مؤدیان شده است یعنی اگر ۳ تیرماه رفع آلایندگی شده باشد از ابتدای تیرماه معافیت تعلق خواهد گرفت.

در ارتباط با شماره‌گذاری خودرو در قانون جدید براساس نوع خودرو و رتبه انرژی که دارند جدول بسیار شفافی مطرح شده است و عوارض شماره‌گذاری آنها بین ۰ درصد تا ۹ درصد براساس نوع خودرو و رتبه انرژی که دارند، متغیر است. در قانون فعلی مواد ۲۲ و ۲۳ جرایم ارزش افزوده قابل بخشودگی بود اما در قانون جدید ماده ۳۵ جرایم را غیرقابل بخشودگی گذاشتند و جرایم تقریبا بیشتر شده است یعنی ۲۰۰درصد یا دو برابر مالیات عوارض وجود دارد برای کتمان درآمد، بیش اظهاری اعتبار یا کم اظهاری فروش و جریمه‌ها که قسمتی ثابت است یعنی گفتند ۱۰ میلیون ریال یا دو برابر مالیات عوارض پرداخت شده هرکدام بیشتر باشد، به‌نظر جرایم سنگینی است و ارسال نکردن به موقع گزارشات منجر به تعلق جرایم سنگین برای مؤدیان می‌شود.

درخصوص نحوه خرج کرد مالیات و عوارض که در قانون فعلی ۳درصد سهم شهرداری و دهیاری‌ها و ۶درصد سهم سازمان مالیاتی بود اما در قانون جدید سهم شهرداری و دهیاری‌ها افزایش قابل توجهی داشت یعنی یک درصد از ۹درصد به عنوان مالیات سلامت است مابقی به نسبت مساوی است یعنی ۴درصد سهم سازمان امور مالیاتی است و ۴درصد سهم شهرداری و دهیاری‌ها می‌شود. همزمان با تغییرات ارزش افزوده یک سری مواد دادرسی مالیاتی هم اصلاح شد که برای عملکرد و ارزش افزوده اصلاح شده است و شامل این است که فرآیند دادرسی ارزش افزوده بابت اعتراض به برگه مطالبه قبلا ۲۰ روز بود و در حال حاضر ۳۰روز و مانند عملکرد شده است و مورد بعدی بحث مربوط به مهلتی بود که طبق ماده ۲۳۸ سازمان مالیاتی داشت و آن مهلت در حال حاضر ۴۵روز شده است. مورد بعدی این است که قبلا در قانون ارزش افزوده اعتراض به شورای عالی مالیاتی موضوع ماده ۲۵۱ قانون مالیات مستقیم در فرآیند دادرسی وجود نداشت اما در قانون جدید این مورد پیش‌بینی شده یعنی بعد از قطعی شدن برگ می‌توان به شورای عالی مالیاتی موضوع ماده ۲۵۱ نیز اعتراض داشت.

قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده بر شرکت‌ها چه تاثیراتی می‌گذارد؟

اگر قانون جدید صحیح اجرا شود دغدغه مالیاتی شرکت‌ها کمتر می‌شود یعنی در گزارش‌هایشان بندهای مربوط به کسری ذخیره، ارزش افزوده، دعاوی ارزش افزوده و … بسیار کمتر می‌شود زیرا کلیه اعتبارات پذیرفته شده است و مورد بعدی این است که شرکت‌های بورسی، شرکت‌هایی که در مراحل قبل از بهره‌برداری هستند و شرکت‌هایی که در حال تأسیس هستند می‌توانند کلیه ارزش افزوده‌هایی که بابت تجهیزات تولید پرداخت کردند را عودت و استرداد دهند و پول آن را خرج پروژه کنند.

شرکت‌هایی که خدمات حمل بار انجام می‌دادند معاف می‌شوند بنابراین قیمت خدماتشان بسیار کمتر می‌شود و ممکن است بازار آنها توسعه بیشتری داشته باشد. خدمات هوایی و شرکت‌های هواپیمایی طبق قانون جدید مشمول ارزش افزوده خواهند شد و بسیار روی کسب وکار چنین شرکت‌هایی تأثیرگذار است. شرکت‌هایی مانند دارویی‌ها چون در قانون فعلی بابت واردات دارو معافیت ارزش افزوده وجود دارد در قانون جدید بابت واردات برخی از کالاها که مشابه داخلی آن وجود دارد باید در زمان ورود مالیات عوارض پرداخت شود که این موضوع به تولیدکندگان داخلی بسیار کمک می‌کند و از آنها حمایت می‌شود.

نقطه ضعف قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

نکته منفی قانون جدید بابت کسب و کار شرکت‌ها از دید رضایت پرسنل است که در قانون فعلی تبصره ۲ ماده ۳۸ بود که ده درصد عوارضی که به‌عنوان هزینه‌های شرکت بود بابت آموزش و سلامت کارکنان حداکثر تا ۱۰درصد عوارض پرداختی همان شرکت‌های تولیدی را می‌توانستند بابت آموزش و سلامت پرسنل هزینه کنند و این را از عوارض قابل پرداخت کسر می‌کردند درصورتی که در قانون جدید این مورد برداشته شده است و به نظر امکانات رفاهی پرسنل بابت مواردی که از تبصره ۲ استفاده می‌کردند کاهش قابل توجه خواهد داشت.